Artigenda
Ooit was er geen Reglement van Orde in het Nederlands parlement
Foto van Artigenda

Artigenda

Ooit was er geen Reglement van Orde in het Nederlands parlement

Ooit was er geen Reglement van Orde in het Nederlands parlement. Dat was eigenlijk een tijd waarin best veel was toegestaan. Men vond een reglement niet nodig. Met de Algemene Politieke Beschouwingen, die daags na Prinsjesdag plaatsvinden, is het goed om eens te kijken waarom dat Reglement van Orde er is gekomen. Dat is eigenlijk te wijten aan twee gebeurtenissen, waarbij sabels een belangrijke rol speelden.

De Algemene Politieke Beschouwingen in 1980.
De Algemene Politieke Beschouwingen in 1980.
Bron: Nationaal Archief.

Wat is het Reglement van Orde?

Een reglement van orde is een document dat de regels en procedures vastlegt voor de gang van zaken binnen een organisatie of vergadering. Het doel is om de orde en efficiëntie te waarborgen door duidelijke richtlijnen te bieden over hoe vergaderingen moeten worden geleid, hoe besluiten worden genomen en hoe leden met elkaar communiceren.
In de Tweede Kamer der Staten-Generaal, het Nederlandse parlement, speelt het Reglement van Orde (RvO) een cruciale rol. Dit reglement bevat de belangrijkste regels voor de dagelijkse parlementaire praktijk. Het bepaalt bijvoorbeeld wanneer een Kamerlid het woord mag nemen, hoe het vragenuur verloopt en welke procedures gevolgd moeten worden bij de behandeling van wetsvoorstellen.
Het RvO van de Tweede Kamer is essentieel voor het functioneren van de democratie in Nederland. Het zorgt ervoor dat debatten gestructureerd en ordelijk verlopen, waardoor alle Kamerleden de kans krijgen om hun standpunten naar voren te brengen. Daarnaast regelt het de taken en bevoegdheden van de Voorzitter en de commissies, en bevat het richtlijnen voor vertrouwelijke stukken en burgerinitiatieven.

Ook de Eerste Kamer kent een RvO.

Orde. Daar gaat het dus om. Denk je aan orde, dan denk je aan rust. Aan omgangsvormen en aan manieren om dit te waarborgen. Wat daar in ieder geval niet onder valt is de manier waarop men niet met elkaar om zou moeten gaan. In Nederland kennen we eigenlijk nog niet zo lang een volwaardige democratie. Algemeen stemrecht is er pas sinds 1917. Daarvoor was het stemrecht alleen voorbehouden aan mannen. Bedenk dat een RvO er eigenlijk ook nog niet echt lang is. Pas sinds de negentiende eeuw. De introductie zag men eigenlijk helemaal niet zitten.

Rost van Tonningen

Meinoud Rost van Tonningen.
Meinoud Rost van Tonningen.
Bron: Wikimedia Commons.
In 1854 liep het opnieuw uit de hand en het was weer Van Hall die er een rol bij speelde. Niet direct overigens. Ditmaal was het de minister van Oorlog1, Hendrik Forstner van Dambenoy (15 augustus 1792 – 23 maart 1870), die daarbij een rol speelde. Van Hall had zitting in het parlement van Thorbecke, zodoende was hij er -zijdelings- bij betrokken. Wie er wel direct bij betrokken was: Jacob Pieter Pompejus van Zuylen van Nijevelt (29 juni 1816 – 4 november 1890). De reden was veel minder persoonlijk, want het Kamerlid vroeg zich eigenlijk alleen maar af of de koning misschien het gezag over het leger verloren had. Dit was blijkbaar te veel voor Forstner van Dambenoy en hij besloot in te grijpen. Toch werd het duel nooit uitgevochten, want Forstner van Dambenoy zag in dat een lid van het parlement soms bepaalde dingen mag vragen.

Gaat het om orde of juist toestanden die niet voldoen daaraan, dan gaat het om een moment waarop het misging in de Tweede Kamer. Dat was op 1 maart 1939 en dat voorbeeld komt regelmatig voorbij. Het gaat dan om een handgemeen tussen Meinoud Rost van Tonningen (19 februari 1894 – 6 juni 1945)(NSB) en Henricus Ruyter (14 mei 1893 – 12 juni 1946)(Roomsch-Katholieke Staatspartij, RKSP).  Ruyter beschuldigde Van Tonningen va landverraad, wat achteraf ook eigenlijk bleek te kloppen. Naast deze twee politici, waren ook andere leden van de NSB en leden van de RKSP betrokken. Het was Van Tonningen die besloot over te gaan tot geweld.

Dit handgemeen was natuurlijk bijzonder heftig en zoiets was nooit voorgekomen in het Nederlandse parlement. De gebeurtenissen worden prima uitgelegd via de website Parlement.com. Die zaak krijgt best veel aandacht. Er zijn twee zaken die veel minder aandacht krijgen en waarbij politici elkaar uitdaagden voor duels.  In de geschiedenis is dit twee keer voorgekomen, al gaat de aandacht vooral uit naar de eerste keer.

Het is nauwelijks voor te stellen dat een discussie in het parlement kon uitmonden in een duel met sabels. Althans, tot een poging daartoe dan. Dat was de bedoeling van Kamerlid Edmond Willem van Dam van Isselt (20 februari 1796 – 9 februari 1860). Hij daagde minister Floris Adriaan van Hall (15 mei 1791 – 29 maart 1866) van Justitie in 1846 uit. 

Aanleiding

Floris Adriaan van Hall.
Floris Adriaan van Hall.
Bron: Wikimedia Commons.
Edmond Willem van Dam van Isselt.
Edmond Willem van Dam van Isselt.
Bron: Wikimedia Commons.

De reden voor dit alles had veel te maken met de standpunten van het Kamerlid Van Dam van Isselt. Hij gold als een fel tegenstander van Willem II en tegenstander van de katholieken (anti-papist). In 1840 koos hij de kant van Thorbecke tegen een voorgestelde beperking van de Grondwetherziening zoals die voorgesteld werd door koning Willem II en werd hij een van de Voorstel der Negenmannen. Naast hem bestond deze groep uit Johan Rudolph Thorbecke, Schelto van Heemstra, Jacobus Mattheüs de Kempenaer, Sebastiaan Hendrik Anemaet, Lodewijk Caspar Luzac, Jacob Hendrik van Rechteren van Appeltern, Lambertus Dominicus Storm en Berend Wichers. Veel zin had het verzet niet, want het leidde niet tot een verandering. Die kwam pas later op gang. Mogelijk kwam dit alles wel eerder op gang. De nieuwe Nederlandse Grondwet werd op 3 november 1848 gepresenteerd.

Van Hall behoorde niet tot deze groep. Hij koos er juist voor om de banden aan te halen met de katholieke kerk, via het herstel van de bisschoppelijke hiërarchie, in opdracht van Willem III in 1853. Dat was overigens ná dit incident. In 1840 was hij als minister verantwoordelijk voor een serie maatregelen die de broekriem moesten aanhalen. Er moest bezuinigd worden en dat leverde aanvaringen op met het parlement. Er moesten schulden afgelost worden en tegelijkertijd moesten er keuzes gemaakt worden over het aangaan van nieuwe leningen. Daarin vond hij onder andere Van Dam van Isselt tegenover zich.

Bezuinigingen

Wat niet hielp was de beslissing om vanaf 1845 te bezuinigen op de soldij van de ridders van de Militaire Willems-Orde. Van Dam van Isselt had een militaire achtergrond, want hij had als jonge officier gevochten tijdens de Slag bij Waterloo (18 juni 1815). Hij voerde toen het commando over het Korps vrijwillige jagers van Van Dam. Voor zijn verdiensten voor het Nederlandse leger kreeg hij de militaire Willems-Orde uitgereikt.

Een jaar later ging het mis tijdens een debat in de Kamer, waarin Van Dam van Isselt tekeer ging tegen Van Hall. Op zijn beurt beschouwde hij dit als laster. Hierop greep de voorzitter van de Tweede Kamer in met het verzoek om de tirade te stoppen. Dit was niet voldoende. Van Dam van Isselt liet het niet zitten bij deze beschuldigingen en aan het einde van de dag daagde hij de minister uit voor een duel met sabel. Dit verzoek werd, zoals gebruikelijk was, gedaan via een assistent. Om erger te voorkomen besloten de assistenten in te grijpen. De minister zou een verklaring naar de Kamer sturen wanneer hij iemand had beledigd. Wel werd het noodzakelijk, zo vond men, dat de procedures aangepast moesten worden. Het Reglement van Orde moest aangenomen worden. Dit voorstel zorgde ervoor dat de voorzitter meer macht moest krijgen, wanneer een van de sprekers over een grens zou gaan als het om beledigingen ging. Dit ging goed tot aan 1854.

1854

Hendrik Forstner van Dambenoy
Hendrik Forstner van Dambenoy.
Bron: Wikimedia Commons.
Jacob Pieter Pompejus van Zuylen van Nijevelt.
Jacob Pieter Pompejus van Zuylen van Nijevelt.
Bron: Wikimedia Commons.

In 1854 liep het opnieuw uit de hand en nu speelde weer een minister een rol. Alleen was het juist de minister die de actieve rol speelde tijdens het conflict. Die rol werd vervuld door de minister van Oorlog1, Hendrik Forstner van Dambenoy (15 augustus 1792 – 23 maart 1870), die daarbij een rol speelde. De andere betrokkene was Jacob Pieter Pompejus van Zuylen van Nijevelt (29 juni 1816 – 4 november 1890). Het conflict had een veel minder persoonlijke reden dan de vorige keer dat er een poging gedaan werd om een duel uit te vechten. Dit keer was het een beschuldiging van hoogverraad door Forstner van Dambenoy aan het adres van Van Zuylen van Nijevelt. Die laatste werd door de oud-militair van hoogverraad beschuldigd vanwege de vraag of de koning nog wel in staat was om gezag uit te oefenen over het leger. Het duel werd overigens nooit uitgevochten, want de minister zag uiteindelijk in dat een parlementslid toch wel bepaalde rechten heeft om vragen te mogen stellen. Dit is niet (altijd) gelijk aan hoogverraad.

Baudet

Na deze gebeurtenissen was de maat echt vol en besloot men tot het instellen van een RvO. Dit kon niet voorkomen dat de zaken uit de hand liepen. Alleen had dit voorkomen kunnen worden met een RvO in het geval van Rost van Tonningen? Een RvO is er voor vergaderingen. Het is een vraag of dit ook van toepassing is op de periode ervoor of erna. Die vraag stond ook centraal toen Thierry Baudet (Fvd) ongepaste opmerkingen maakte richting Jesse Klaver (PvdA/GroenLinks). Baudet deed dit na een bijdrage in een debat. Meerdere Kamerleden waren hiervan getuige. De Kamervoorzitter (Martin Bosma) niet. Dit alles gebeurde op 27 maart 2024 en een dag later kam Baudet niet opdagen tijdens een afspraak met diezelfde voorzitter, vanwege een sportafspraak. Later liet Bosma weten dat Baudet spijt had van zijn uitspraken. Dat had Baudet laten weten in een telefoongesprek op 28 maart.

Meer informatie

1: Het ministerie van Oorlog was de naam voor het ministerie tussen 1843 en 1959. Het ontstaan van het ministerie van Defensie was niet alleen een gevolg van de kabinetsformatie van het kabinet De Quay in 1959. Het was ook het gevolg van het samenvoegen van de portefeuilles van de land- en luchtstrijdkrachten en de marine.

Deel dit bericht

Meer
artikelen

Artigenda
Facebook-f Instagram Mastodon X-twitter

2024 © Artigenda – Artigenda is een intiatief van De Goede Huisvader – Kvk: 50509616 – Btw: NL002057857B55

Ga naar de inhoud