Artigenda
Sint Maarten
Wanneer: jaarlijks, 11 november.
Op de elfde dag van de elfde maand is het Sint Maarten. Hoewel dit van oorsprong een katholieke feestdag is, wordt deze naamdag van Martinus van Tours ook door anderen gevierd. Het gaat dan vooral om de festiviteiten die ’s avonds plaatsvinden.
Op de avond van Sint Maarten gaan kinderen in bepaalde delen van Nederland van deur tot deur en zingen ze liedjes. Niet in alle gevallen is er meer een band met de kerk of religie, terwijl dit oorspronkelijk wel het geval was.
Bron: Wikimedia Commons.
Hij werd geboren in het gebied dat we nu kennen als Hongarije. Zijn geboorteplaats kennen we nu als Szombathely, maar destijds was deze plaats bekend onder de naam Savaria. Er bestaat overigens twijfel of het jaar 316 ook daadwerkelijk zijn geboortejaar is geweest. Andere bronnen zouden melding maken van 336, alleen deze datum wordt niet door iedereen geaccepteerd. Erg waarschijnlijk zou het niet zijn, want dit zou de periode waarin hij onderdeel uitmaakte van het leger aanzienlijk verkorten. Die periode die hij doorbracht in het leger was aanzienlijk.
Romeinse leger
Net zoals zijn vader trad hij toe tot het Romeinse leger. Dat zou op vijftienjarige leeftijd zijn gebeurd en een ruzie met zijn vader zou daar een belangrijke aanleiding voor zijn geweest. Niet dat zijn vader hierop tegen zou zijn geweest. Die was zelf een hoge officier van het Romeinse leger. Zijn zoon was van plan zich te bekeren tot het christendom. Iets dat zijn vader niet zag zitten. Op eigen kracht, dus zonder bemoeienis van zijn vader besloot Maarten daarom het leger in te gaan. Dat was niet nodig, want als zoon van een officier zou hij gebruik kunnen maken van bepaalde privileges. Om de positie van zijn ouders mogelijk niet te schaden na zijn bekering tot het christendom, besloot hij verder alles op eigen kracht te doen. Daarom moest hij genoegen nemen met een lagere rang (circitor). Wel kreeg hij een tot slaaf gemaakte jongen toegewezen. Het verschil met anderen was dat hij hem niet beschouwde als een bezit, maar als een eigen broer en deze als zodanig behandeld zou hebben.
De gebeurtenis die gekoppeld is aan zijn heilig verklaring door de kerk heeft te maken met de manier waarop hij omging met de armoede waarmee hij geconfronteerd werd in Gallië. Daar kennen we Sint Maarten eigenlijk van. Hier zou hij zich alleen niet thuis hebben gevoeld in het leger. Hij zonderde zich steeds meer af en beschouwde zichzelf steeds meer als een buitenstaander. Hij trok zich het lot aan van armen en dat is wat hem deed besluiten zijn eigendommen te delen met mensen die het nodig hadden.
Amiens
Omdat hij al zijn bezittingen weggegeven had, kon hij een bedelaar buiten de stadspoort van Amiens niets meer geven op een koude winterdag. Vandaar dat hij besloot de helft van zijn mantel af te staan. Andere soldaten maakten hem belachelijk. Niet iedereen overigens. Sommigen vonden dat ze juist ook iets hadden moeten doen.
Dezelfde nacht droomde Sint Maarten dat hij de mantel niet weggegeven had aan een bedelaar, maar aan Jezus. Op zijn beurt herinnerde Jezus hem aan de woorden uit de Bijbel: “Ik was naakt en gij hebt Mij gekleed” Mattheus 25:36) en “Als ge dat voor een van mijn geringste broeders heb gedaan, hebt ge het voor Mij gedaan” (Mattheus 25:40). Vanaf dat moment wilde hij alleen nog maar leven als kluizenaar. Dat zorgde voor een conflict met zijn strijdmakkers. Hem werd verweten een lafaard te zijn. Daarom besloot hij wel te vechten en geen soldij aan te nemen. Een eerstvolgende veldslag zou hij bijwonen en meevechten zonder wapens. Dit bleek niet nodig, want de vijand gaf zich over. Via verschillende omzwervingen door Italië en Frankrijk kwam hij uiteindelijk terecht in Tours. Inmiddels had hij al naam gemaakt als duivel uitdrijver en had hij een klooster gesticht in Ligugé (het eerste Franse klooster). Door de bevolking van de stad Tours werd hij in 371 gekozen tot bisschop van de stad, alleen vond hij zichzelf hiervoor niet geschikt. In een poging om te ontsnappen, verstopte hij zich in een ganzenhok. De ganzen maakten alleen zoveel lawaai, dat hij gevonden werd.
Op 81-jarige leeftijd overleed de bisschop na een kort ziekbed in Tours. Zijn begrafenis was op 11 november en dat zou de dag worden waarop de verering van hem zou plaatsvinden. Die verering had te maken met enkele wonderen die hij zou hebben verricht tijdens zijn leven. Zo zou hij een jongeman die zelfmoord gepleegd had weer tot leven hebben gebracht. Ook zou hij een patiënt die besmet was met de ziekte lepra (destijds omschreven als melaatsheid) hebben genezen.
Sint Maarten zou ook betrokken zijn geweest bij een vernietiging van een niet-christelijke tempel. Bij deze vernietiging zou een aanslag op zijn leven voorkomen zijn en zou er een boom gevallen zijn op de aanslagplegers. Deze boom moest eigenlijk op hem vallen.
Zwaard van Vilardell
Dan is er nog de legende van het Zwaard van Vilardell. In deze legende speelt Sint Maarten ook een belangrijke rol. Dit is een legende die afkomstig is uit Catalonië, met in de hoofdrollen ridder Soler de Vilardell en Sint Maarten.
In deze legende ging het om een draak die de reizigers op weg va Barcelona naar Girona en in omgekeerde richting bij Sant Celona lastig viel. Sint Maarten zou langs het kasteel van Vilardell zijn gepasseerd en uiteindelijk zou alleen zijn zwaard achtergebleven zijn. Ridder Soler de Vilardell zou daarmee de draak hebben bedwongen, omdat alleen dit zwaard krachtig genoeg was. Alleen maakte de ridder een cruciale fout. Tijdens het opzeggen van het vers dat de draak voorgoed uit zou moeten schakelen vergat hij het zwaard te benoemen en benoemde hij zijn eigen arm. Hierdoor stierf de draak weliswaar, maar raakte de ridder zelf ook vergiftigd door het bloed van de stervende draak.
Na de dood van Sint Maarten
Al deze gebeurtenissen, al dan niet waar gebeurd, leidde ertoe dat na zijn dood de populariteit van Sint Maarten alleen maar toenam. Het leidde tot spanningen tussen de steden Poltiers en Tours. Uiteindelijk trok Tours aan het langste eind, want daar werd het lichaam begraven. Dat was mogelijk nadat het lichaam gestolen werd. Er werd een kerk gebouwd en deel van de mantel die eigendom zou zijn geweest van Sint Maarten werd daar ook bewaard. Later zouden relikwieën overgebracht worden naar verschillende andere kerken. In het nu nog bestaande graf zouden daarom alleen nog maar een klein stuk van de schedel en een klein deel van het armbot liggen. In de Dom van Utrecht zou ook een deel van een armbot liggen. De kerk in Tours verdiende overigens goed aan de handel in de relikwieën, want deze werden namelijk verkocht.
Heiligverklaring
Het Vaticaan verklaarde Sint Maarten heilig in de vijfde eeuw. De officiële gedenkdag werd ingesteld op 11 november, de dag waarop hij begraven werd. In Nederland was het tot aan de Reformatie een dag die gevierd werd en daarna raakte de feestdag in onmin.
Het Sint Maartensfeest
Vanaf de Middeleeuwen was Sint Maarten voor de katholieken het begin van de adventperiode en het begin van de periode van veertig dagen van vasten tot aan kerst. Lange tijd was het Sint Maartensfeest eigenlijk een belangrijker feest dan bijvoorbeeld Nieuwjaarsdag.
Toen het graf van Sint Maarten in 1662 tijdens de Reformatie vernietigd werd tijdens de Reformatie in Frankrijk, zorgde dit voor een grote schok binnen de katholieke wereld.
Het duurde lange tijd voordat in Nederland weer nagedacht werd over Sint Maarten. Toen werd het een ander soort feest. In plaats van de Sint Maartensvuren van weleer en de brandende fakkels werden het uitgeholde knollen en later lampionnen. Bovendien, het werd een feest dat in het teken stond van kinderen. Deze kinderen gingen van deur tot deur in tijden waarin men soms weinig te besteden had. Vandaar dat dit volksfeest niet door iedereen geaccepteerd werd. Het meer welvarende deel van de Nederlandse bevolking moest er niets van hebben. Het was een feest van de armere bevolking. Pas veel later zou dit gaan veranderen. Alleen zou het feest zich concentreren op bepaalde delen van het land.
Het moderne Sint Maartensfeest
Vandaag de dag wordt het feest gevierd in België (West-Vlaanderen, Mechelen, Belgisch Limburg onder andere), Limburg, Noord-Holland (West-Friesland, Kennemerland), Groningen, Friesland, Drenthe en Noord-Brabant. De laatste jaren is de traditie (weer) in opkomst in Zuid-Holland en in mindere mate in delen van Zeeland en andere provincies. Vanzelfsprekend is 11 november, Sint Maarten, ook verbonden aan het eiland Sint Maarten. Dit eiland is immers vernoemd naar de heilige.
Daarnaast wordt Sint Maarten gevierd in Duitsland en Noord-Frankrijk.
