Artigenda
Nationale Holocaust Herdenking
Wanneer: jaarlijks, laatste zondag van januari.
Op de laatste zondag van januari worden alle Nederlandse slachtoffers van de Holocaust herdacht tijdens de Nationale Holocaust Herdenking. Deze dag was eerder bekend onder de naam Auschwitzherdenking.
Bron: Wikimedia Commons.
Laatste zondag van de maand
Dat er gekozen is voor de laatste zondag in januari was logisch. De herdenking ging om de bevrijding van het concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz op 27 januari 1945. Die herdenking wordt internationaal herdacht als de Internationale Herdenkingsdag voor de slachtoffers van de Holocaust. Die dag vindt plaats in het voormalig kamp zelf. De herdenking op de laatste zondag in januari vindt plaats in het Wertheimpark in Amsterdam. Daar bevindt zich het Spiegelmonument “Nooit meer Auschwitz.” Dit monument werd in 1977 ontworpen door Jan Wolkers (26 oktober 1925 – 19 oktober 2007). Dit monument bevond zich ooit op de Oosterbegraafplaats in Amsterdam, maar werd in 1993 verplaatst naar het Wertheimpark.
De geschiedenis van de herdenking
Voorheen was de herdenking bekend onder de naam Auschwitzherdenking. De eerste herdenking was destijds gekoppeld aan de bevrijding van het concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz op 27 januari 1945 door troepen van het Sovjet-leger. Deze herdenking vond niet plaats in Nederland. De herdenking vond plaats in 1952 en werd georganiseerd door de Poolse regering. Tijdens de ceremonie werd as uit het crematorium door iedere nationale vertegenwoordiging in een urn gevuld. De urn van de Nederlandse vertegenwoordiging werd meegenomen naar Nederland.
Het duurde tot aan 1957 voordat de eerste Nederlandse herdenking van de slachtoffers van Auschwitz plaatsvond. Die vond plaats op de Oosterbegraafplaats, waar de urn na aankomst in Nederland was geplaatst. Er werd een steen toegevoegd met de tekst “Nooit meer Auschwitz.” Deze steen werd na een ontwerpwedstrijd in 1977 vervangen door het monument dat ontworpen was door Jan Wolkers.
Het monument werd in zijn geheel verplaatst naar het Wertheimpark en dat gebeurde in 1993. Toen werd het monument ook uitgebreid. Dit monument bestaat uit gebroken glazen spiegels, die symboliseren dat de hemel na Auschwitz nooit meer ongeschonden is. Daar hoort de volgende tekst bij:
De hemel blijft voorgoed geschonden. Het is een godsgruwelijke aanslag op alles waar een mens voor staat.
Bron: Wikimedia Commons.
De vernieling in 1993
Het Spiegelmonument is in 1993, 1997, 1999, 2004 en 2006 doelwit geworden van vernielingen. De eerste vernieling maakte het meeste indruk, want de vernieling vond plaats kort voor de oplevering van het monument op de nieuwe locatie. Aanvankelijk ging men uit van een vernieling, een doelbewuste, door neo-nazi’s.
Aanvankelijk ging men ervan uit dat het ging om een doelbewuste actie van neo-nazi’s.
De vernieling kwam voort uit een probleem dat zich voordeed na het terugplaatsen van het monument op de nieuwe locatie en de uitbreiding ervan. Er was een probleem ontstaan waardoor er condens zichtbaar was onder twee glasplaten. Dit was kort voor de officiële ceremonie een dag voor de vernieling pas vastgesteld. Zes glazen panelen van het monument werden door een aan drugs verslaafde glazenier vernield. Op het moment van ontdekking was dit alleen niet duidelijk. Vandaar dat gedacht werd aan extreemrechtse motieven.
Het monument werd een dag later bedolven onder bloemen. Op dat moment was alleen nog niet duidelijk dat de actie uitgevoerd was door de glazenier. Onderzoek zou dit later pas duidelijk maken. De actie zou uitgevoerd zijn in opdracht van het bedrijf dat ingehuurd was om de werkzaamheden uit te voeren. Dit bedrijf ontkende betrokkenheid. De glazenier zou per kapotgeslagen paneel een bedrag van duizend gulden hebben ontvangen. Er volgde een veroordeling in 1995, die bestond uit een taakstraf van 100 uur. Het bedrijf werd verder niet vervolgd, wegens onvoldoende bewijs.
Toch was het niet helemaal onlogisch om aan te nemen dat het ging om een vernieling door neo-nazi’s. Er werd een brief verstuurd, waarin de vernieling namens een rechtsextremistische groepering opgeëist werd. Het is nooit duidelijk geworden of de brief geschreven is door de dader of niet. Uit het bericht in Het Parool van 6 februari bleek wel dat de directeur van het bedrijf op de hoogte was. Hij besloot niet naar de politie te gaan, zo meldde de krant. Het was dankzij het team van het TROS-televisieprogramma Crime Time dat de politie wist hoe het allemaal is verlopen.
Bron: Delpher.
Vernielingen in 1997, 1999 en 2006
Naast de vernieling in 1993, is het monument nog twee keer vernield. Dit gebeurde in 1997, 1999, 2004 en 2006. Alleen in dat laatste geval was er sprake van een ongeluk, want de informatiezuil werd omver gereden, zoals je leest in dit bericht van de Volkskrant van 11 augustus 2006. In 2004, zo lees je in dit bericht van NU.nl, ging het om “baldadigheid.”
In 2017 werd bekend dat er beschadigingen waren vastgesteld in de voor- en achterkant van het monument. Het was niet duidelijk of dit veroorzaakt was door ouderdom of door vernielingen.
Wie worden herdacht?
Tijdens deze herdenking worden de slachtoffers herdacht van de Holocaust. Eerdere herdenkingen hadden betrekking op de slachtoffers van het concentratie- en vernietigingskamp Auschwitz. Omdat internationaal gezien de aandacht verlegd werd en breder werd, besloot men dit ook te doen voor deze herdenking.
De aandacht voor alle slachtoffers van de Holocaust was een geleidelijke ontwikkeling. Het duurde alleen tot aan 2005 voordat de Verenigde Naties hiertoe stappen gezet heeft. Dit vond plaats via VN Resolutie 60/7. Deze resolutie markeerde het begin van de internationale versie van de herdenkingen van de Holocaust. Dit wil niet zeggen dat deze al niet plaatsvonden.
Wat is het niet?
Ondanks de naam is het geen formele nationale herdenking. Dat is geen belediging. Dat heeft te maken met het verschil tussen de Nationale Holocaust Herdenking en de Nationale Dodenherdenking (4 mei). Die laatste herdenking heeft wel een nationaal karakter. In 2011 werd een verzoek afgewezen door de Nederlandse regering om van de Nationale Holocaust Herdenking een nationale herdenking te maken. Dit verzoek werd aangekondigd tijdens de herdenking van 30 januari 2011. De afwijzing was enerzijds gebaseerd op de nabestaanden die in aantal steeds minder werden. Anderzijds speelde volgens de staatssecretaris van VWS het belang van de Nationale Dodenherdenking op 4 mei juist een rol. Meer redenen staan beschreven in dit gearchiveerde document.
Meer informatie
Meer informatie over deze dag en de herdenking is te vinden op de website van het Auschwitz Comité. Er is een speciale pagina beschikbaar met informatie over de herdenking zelf. Meer informatie over het Spiegelmonument is te vinden via deze pagina.
Internationale Holocaust Herdenking
Op 27 januari herdenkt de wereld de Holocaust. Dit naar aanleiding van de bevrijding van het concentratie- en vernieitigingskamp Auschwitz. Dit kamp bestond uit drie belangrijke kampen, Auschwitz-I (Stammlager), Auschwitz-II/Auschwitz-Birkenau en Auschwitz-III/Auschwitz-Monowitz.
