Artigenda
Internationale Dag tegen Fascisme en Antisemitisme
Wanneer: jaarlijks, 9 november.
9 november 1938 ging de geschiedenis in als Kristallnacht. Jaarlijks wordt dit herdacht tijdens de Internationale Dag tegen Facisme en Antisemitisme (op 9 november).
Over 9 november 1938
Kristallnacht, ook wel de Nacht van het Gebroken Glas, vond plaats op 9 en 10 november 1938 in Duitsland en Oostenrijk. Duizenden eigendommen van joden werden vernield en naar schatting 30.000 joodse mannen werden gearresteerd en gedeporteerd naar concentratiekampen. Kristallnacht wordt vaak beschouwd als het grootschalige begin van de jodenvervolging door de nazi’s, die de uiteindelijke opmaat was voor de Endlösung der Judenfrage (de eind- of definitieve oplossing van het jodenvraagstuk), welke pas echt gestalte kreeg met de systematische vernietiging van joden in Europa vanaf de eerste helft van 1941. Hierbij heeft de Wannseeconferentie van 20 januari 1942 en de daaropvolgende Aktion Reinhard (1942 – 1943) een bepalende rol gespeeld.
Aanslag op Ernst vom Rath
Iets dat Kristallnacht heeft aangetoond dat was de manier waarop er in zeer korte tijd sprake kon zijn van een soort georganiseerd volksgericht naar aanleiding van een gebeurtenis in het buitenland. Op de achtergrond was er sprake van een strakke regie door de nazi’s. Men had een vrijbrief om achter joden aan te gaan, nadat de Duitse diplomaat Ernst vom Rath (3 juni 1909 – 9 november 1938) op 7 november werd neergeschoten op de ambassade in Parijs door Herschel Grynszpan (28 maart 1921 – vermoedelijk ergens in 1942).
Grynszpan, destijds zeventien jaar oud, ging over tot zijn daad, vanwege de leefomstandigheden van de nog achtergebleven familieleden. Hij was geraakt door een brief van zijn zus in Hannover, waar zijn familie al jaren woonachtig was en waarin ze schreef hoe zwaar ze het had. Het doel was eigenlijk om de ambassadeur om te brengen, daar slaagde hij alleen niet in. Twee dagen na de aanslag overleed Vom Rath.
Rol van Goebbels
Het was vooral Joseph Goebbels (29 oktober 1897 – 1 mei 1945), die gebruik wilde maken van deze moordaanslag. Logisch, want naast gouwleider van Berlijn was hij ook minister van Propaganda. Bovendien was hij verwikkeld in een buitenechtelijke affaire, waarvan Adolf Hitler (20 april 1889 – 30 april 1945) op de hoogte was gesteld. Juist daarom begreep Goebbels dat dit een goed moment was om toe te slaan. Dat deed hij door alle joden verantwoordelijk te houden voor de dood van Vom Rath. De eerste stap was het verbieden van alle joodse mediaorganisaties en waarmee ook een mogelijkheid ontnomen werd om joodse inwoners van Duitsland de kans te bieden om het land te ontvluchten. Via de kranten tijdschriften kon men lezen wat de mogelijkheden voor immigratie naar het buitenland waren. Deze mogelijkheden waren beperkt. Ze waren er wel.
Een ander verbod had te maken met het uitsluiten van kinderen voor regulier onderwijs. Joodse kinderen mochten geen regulier onderwijs meer volgen. Voortaan mochten ze alleen nog speciale scholen bezoeken, die alleen bestemd waren voor joodse kinderen. Alle culturele activiteiten voor joodse inwoners van Duitsland werden per direct stopgezet.
Dit alles ging niet ver genoeg. In de nacht van 9 op 10 november zou het allemaal nog veel verder gaan. In eerste instantie kwam die onvrede voort vanuit een deel van de bevolking zelf. Men besloot de woede te richten op joodse ondernemers, na het bekend worden van het nieuws dat Vom Rath was overleden. Vergeet niet dat de propagandamachine van de nazi’s al direct na de machtsovername aan het begin van de jaren dertig als een soepele machine draaide. Ditmaal was het niet veel anders dan voorheen. De joden kregen de schuld. Zij het dat het nu ging om een aanslag op een lid van het ambassadepersoneel in Parijs. De propagandamachine maakte alle joodse inwoners van Duitsland tot schuldigen, dus sommige inwoners van Duitse steden besloten daarop verhaal te halen. Dit nieuws bereikte een groep hooggeplaatste leden van de NSDAP. Zij waren bijeen in het oude raadhuis van München. Daar vond een herdenking plaats van een heel andere gebeurtenis.
Bierkellerputsch
In de avond en nacht van 8 op 9 november 1923 zag de situatie er voor de nazi’s heel anders uit. Toen probeerden ze de macht te grijpen tijdens de Bierkellerputsch of de Hitler-Ludendorff-Butsch. Dit mislukte en Hitler moest samen met andere hooggeplaatste nazi’s de cel in, zij het voor een korte periode. Zo werden communisten en socialisten vele malen harder aangepakt. Zij kregen in andere gevallen celstraffen tot wel zeventien jaar of zelfs de doodstraf. Deze samenzwering werd bestraft met een milde straf van vijf jaar voor Hitler, waarvan hij er maar dertien hoefde uit te zitten.
Heel anders was de situatie tijdens de herdenking van deze poging tot staatsgreep. De meest fanatieke aanhangers van de nazi’s besloten achter joden aan te gaan. Vrijwillig. Niemand had hen verteld dat dit moest. Zodra dit wel bekend werd tijdens de bijeenkomst in München, besloot men om de politie niet heel hard in te laten grijpen. Bovendien kregen de leden van de SA instructies. Ze mochten zich er best mee gaan bemoeien.
Fasanenstrasse Synagoge
Op last van Goebbels werd de Fasanenstrasse Synagoge, gesloten door de nazi’s in 1936, verwoest. Dit gebouw uit 1905, gebouwd in Neoromaanse stijl, bevond zich in de Berlijnse wijk Charlottenburg. De brandweer zorgde er alleen voor dat de brand in het gebouw niet zou overslaan naar andere, omliggende gebouwen. Het was vervolgens een bombardement in 1943 door de Westelijke Geallieerden, dat ervoor zorgde dat de Fasanenstrasse Synagoge helemaal verwoest werd.
Bron: Wikimedia Commons.
Bron: Wikimedia Commons.
De synagoge werd na de oorlog herbouwd, deels met materiaal van de verwoeste synagoge. In 1957 werd de hoeksteen gelegd. Tijdens de herdenking van Kristallnacht op 9 november 1969 werd de synagoge doelwit van een bomaanslag. De bom ging alleen niet af. Sinds 2006 is de synagoge niet meer in gebruik als gebedshuis. Inmiddels wordt het gebruikt als kantoorruimte en als onderwijscentrum.
Waarom de Internationale Dag tegen Fascisme en Antisemitisme?
De dag is er om bewustzijn te creëren over de gevaren van het fascisme en het antisemitisme. Daarbij is het goed om te kijken naar de geschiedenis. Wat gebeurde er in de meest recente geschiedenis? Wat was de rol van bepaalde leiders tijdens Kristallnacht? Wanneer het bijvoorbeeld gaat om de rol van Goebbels, dan bestond die uit een sturende rol, op de achtergrond. Die ervoor zorgde dat het volk overging tot weerzinwekkende daden.
Dat is “slechts” de uitvoerende kant. Dat is wat de uitwassen van het fascisme en antisemitisme kan doen. Een dag als vandaag is er ook om te kijken wat er noodzakelijk is om dit alles te voorkomen. Dan is het zaak om kritisch te kijken naar hoe zaken er nu aan toe gaan. Fascisme en antisemitisme wandelen naast elkaar. Ze kunnen ook los van elkaar opereren. Het is mogelijk om een bepaald standpunt in te nemen dat het fascisme vertegenwoordigd, maar niet per definitie antisemitisme inhoudt. Andersom is dit ook mogelijk. Daarnaast is het de vraag of alles per definitie antisemitisme is. Kritiek op het functioneren van een regering van Israël hoeft niet per definitie antisemitisme te zijn. Dat kan een zelfde kritiek zijn als de kritiek op bijvoorbeeld die van een ander land.
Een dag als vandaag is vooral een waarschuwing. Om te kijken naar het verleden, daar lessen uit te trekken en vervolgens eens kritisch te kijken naar het heden. Willen we een wereld waarin haat en discriminatie prevaleren? Waarin we geleid worden door onderbuikgevoelens? Waarin zondebokken bestaan?
Tolerantie en inclusiviteit zouden centraal moeten staan op een dag als vandaag. Waarbij het niet uit moet maken om welke religie het gaat. Waarbij elkaars politieke verschillen niet in de weg moeten staan, mits het niet gaat om het spook van fascisme. Wanneer het wel gaat om het spook van fascisme, dan staat dit wel in de weg.
Dankzij Kristallnacht weten we wat er mogelijk is geweest door waanzin. Door volkswoede, maar ook door een koele berekening. Door een slimme regie op de achtergrond, waarbij propaganda op sluwe wijze werd ingezet. Dat zijn allemaal zaken waarover vandaag eens goed nadacht moet worden. Of we dit soort zaken morgen willen. Als het goed is, dan is het antwoord nee.
Doelstellingen van de dag
De Internationale Dag tegen Fascisme en Antisemitisme heeft verschillende doelstellingen:
- Herdenking: Het herdenken van de slachtoffers van Kristallnacht de de Holocaust.
- Bewustwording: Het vergroten van het bewustzijn over de gevaren van het fascisme en antisemitisme in de moderne samenleving.
- Educatie/voorlichting: Het bevorderen van educatie/voorlichting, zodat mensen kunnen leren van de geschiedenis en de gevolgen van haat en intolerantie.
- Actie: Het aanmoedigen van personen en intiatieven via gemeenschappen om actie te ondernemen tegen haat en discriminatie.
Activiteiten
Op deze dag worden wereldwijd verschillende activiteiten en evenementen georganiseerd. Dit kunnen herdenkingsdiensten, educatieve workshops, lezingen en tentoonstellingen zijn. Veel scholen en universiteiten nemen deel aan deze dag door speciale programma’s te organiseren die gericht zijn op het onderwijzen van studenten over de geschiedenis van fascisme en antisemitisme en het belang van tolerantie en inclusiviteit.
Rol van educatie
Educatie speelt een belangrijke rol in de bestrijding van fascisme en antisemitisme. Wanneer je mensen leert over de geschiedenis en de maatschappelijke gevolgen, kan dit helpen. Mits je dit op de juiste manier brengt. Wat verder kan helpen is het inzichtelijk maken van wat de gevolgen zijn, vandaag de dag. Dit gebeurt via educatie en voorlichting scholen en universiteiten. Tegelijkertijd moeten er richting de samenleving ook initiatieven getoond worden, om anderen te bereiken. Alleen dan wordt begrip en respect bevorderd.
Moderne uitdagingen
Het lijkt allemaal lang geleden, Kristallnacht. Dat klopt ook. Bedenk alleen dat bepaalde politieke partijen de essenties van het fascisme hebben omarmd. Dit zijn zelfs partijen die een plaats hebben veroverd via het democratische proces. Dit terwijl ze het democratisch proces eigenlijk geen warm hart toedragen. De moderne uitdagingen bestaan eruit om mensen te laten inzien dat het gevaarlijk kan zijn om bepaalde beslissingen te nemen, die democratische waarden aantasten of die afbreuk doen aan de toekomst als het gaat om tolerantie en inclusiviteit.
Bron: Wikimedia Commons.
